اگر به محیط زیست اهمیت می‌دهید و دوست دارید در راستای کاهش آسیب‌های زیست محیطی تلاش کنید، یا حتی فقط فردی منظم هستید و به فرهنگ جامعه مدرن وفادارید، حتما تا امروز از بازیافت، پسماند و تفکیک زباله شنیده‌اید و احتمالا حداقل تا حدی به آن عمل می‌کنید.
تفکیک زباله ساده‌ترین و کوچک‌ترین کاری است که می‌توانیم برای کمک به کره زمین انجام دهیم. زحمت زیادی هم ندارد، تنها کافی است انواع زباله را بشناسید و از هم تشخیص دهید و به تفکیک آن‌ها هنگام دور ریختن متعهد باشید. همین کار ساده و کوچک، اگر از سوی همه شهروندان انجام شود، تاثیری بزرگ و شگرف بر روند بازیافت و دفع زباله می‌گذارد و آلودگی‌های زیست محیطی را به حد قابل توجهی کاهش می‌دهد.
ما در این مطلب به شما کمک می‌کنیم انواع مختلف پسماند خشک را بشناسید و بهترین روش برای دور ریختن هر کدام را یاد بگیرید.
انواع پسماند خشک
درباره تفاوت پسماند خشک و تر حتما پیش از این شنیده‌اید. پسماند تر به طور عمده شامل زباله‌هایی است که طی زمان فاسد و پوسیده و به سادگی تجزیه می‌شوند. باقی‌مانده‌های مواد غذایی و زباله‌های خانگی مانند پوست میوه و سبزیجات، پوست تخم مرغ، باقی‌مانده‌های انواع گوشت و فرآورده‌های گوشتی، چای کیسه‌ای روغن‌ها و رنگ، دستمال و حوله کاغذی و مواردی از این دست پسماند تر به حساب می‌آیند. اما پسماند خشک چیست؟
پسماند خشک به زباله‌هایی گفته می‌شود که عمدتا شامل مواد آلی و طبیعی نیستند و طی زمان به راحتی به فساد و پوسیدگی نمی‌رسند و تجزیه‌پذیر نیستند. همانطور که از اسم آن پیداست، مقدار رطوبت در پسماند خشک صفر یا بسیار کم است. درصد زیادی از این نوع پسماند را می‌توان به راحتی بازیافت و مجددا از آن استفاده کرد. مواردی مثل ضایعات پلاستیکی، شیشه، کاغذ، کارتون‌های مقوایی، قوطی‌های فلزی و… پسماند خشک به شمار می‌روند.
پسماند خشک شامل هفت نوع اصلی می‌شود که در ادامه آن‌ها را یک به یک بررسی می‌کنیم.
پسماند کاغذی
بر اساس گزارش آژانس حفاظت محیط زیست، حدود 27 درصد از زباله‌های جامد شهری ضایعات و زباله‌های کاغذی هستند. اصلی‌ترین ماده برای تولید فرآورده‌های کاغذی، فیبر سلولزی است که از دو منبع اصلی تهیه می‌شود: چوب و محصولات کاغذی بازیافتی.
استفاده کمتر از کاغذ علاوه بر صرفه‌جویی در هزینه‌های عمومی، به چندین شکل به مشکلات محیط زیستی کمک می‌کند. 42 درصد از کل درختانی که برای مصارف صنعتی قطع می‌شوند، برای تولید کاغذ و فرآورده‌های کاغذی استفاده می‌شوند.
پسماند کاغذی شامل موارد بسیاری می‌شوند که تشخیص آن‌ها بسیار راحت است. موادی مثل جعبه‌های پیتزا و مواد غذایی، نامه‌ها، جزوه‌ها و صورت‌حساب‌ها و انواع کاغذهایی که دیگر نمی‌توان از آن استفاده کرد، لیوان‌ها و بشقاب‌های کاغذی، کارتن‌های خالی و مقواها، بسته‌بندی خالی شیر و آبمیوه، شانه تخم مرغ، جعبه شیرینی و… اصلی‌ترین انواع پسماند کاغذی هستند.
نکته بسیار مهمی که درباره دور ریختن پسماندهای کاغذی وجود دارد، این است که مواردی مثل پاکت شیر و آبمیوه، لیوان‌ها و بشقاب‌های کاغذی یک بار مصرف و جعبه‌های شیرینی و پیتزا بهتر است تا حد امکان تمیز و شسته شده دور ریخته شوند.
پسماند پلاستیکی
بسیاری از وسایل مصرفی ما، مانند بطری‌های نوشیدنی و ظروف نگهدارنده غذا، از ترکیبات پلاستیکی تهیه می‌شوند، چرا که پلاستیک ارزان و با دوام است. تجزیه مواد پلاستیکی که همگی از مشتقات نفت تهیه می‌شوند، بسته به ترکیبات آن حداقل 400 سال طول می‌کشد. این روند آهسته باعث می‌شود پلاستیک را در عمل به عنوان ماده‌ای تجزیه‌ناپذیر شناسایی کنیم.
پسماند پلاستیکی طیف وسیعی از زباله‌ها را در بر می‌گیرد. از بطری‌های نوشیدنی و ظرف‌های یک بار مصرف گرفته تا میز و صندلی‌های آسیب‌دیده‌ای که دور ریخته می‌شوند، همگی پسماند پلاستیکی هستند. حجم پسماند پلاستیکی در جهان روز به روز بیشتر می‌شود؛ اما دلیل این افزایش چیست؟
عوامل اصلی تولید پسماند پلاستیکی
- پلاستیک ارزان و دسترسی به آن راحت است و در سطح گسترده‌ای کاربرد دارد. قیمت کم و دوام بالای پلاستیک است که باعث می‌شود همه جا از آن استفاده شود؛ از بسته‌بندی انواع محصولات تا نی و بطری و کیسه‌های پلاستیکی.
- با افزایش جمعیت زمین و توسعه شهرنشینی، تقاضا برای مواد اولیه ارزان بیشتر و در نتیجه مصرف و دور ریختن پلاستیک نیز بیشتر می‌شود. تولید پلاستیک در دهه اول قرن بیست و یکم بیش از تمام پلاستیک تولید شده تا پیش از آن بود.
- چرخه عمر بیشتر محصولات پلاستیکی بسیار کوتاه است و بنا به ماهیت ارزانی که دارند، مردم اهمیت زیادی به استفاده چند باره از آن‌ها نمی‌دهند. مدیریت پسماند پلاستیکی نیز معمولا چندان قوی نیست و در نهایت میزان پسماند پلاستیکی تولید شده در جهان هر روز بیشتر می‌شود.
با وجود مواردی که گفته شد، شاید برای هیچکدام از ما ممکن نباشد که پلاستیک را از زندگی خود حذف کنیم، اما با استفاده حداکثری از لوازم چند بار مصرف به جای نمونه یک بار مصرف آن‌ها و تفکیک زباله و کمک به چرخه بازیافت می‌توانیم به کاهش این معضل بزرگ محیط زیست کمک کنیم.
پسماند شیشه‌ای
شیشه یکی از پرکاربردترین انواع مواد اولیه است و قرن‌هاست برای تولید محصولات متنوع مورد استفاده قرار می‌گیرد. هر کجا که هستید، کافی است سری بگردانید و به اطراف خود نگاه کنید تا محصولی ببینید که از شیشه در تولید آن استفاده شده است. از ظروف بلور و کریستال گرفته تا درب و پنجره، عینک، لامپ، بسته‌بندی مواد غذایی و…
یکی از مزیت‌های بزرگ شیشه نسبت به دیگر انواع پسماند خشک، قابلیت بازیافت آسان و باکیفیت آن است. تنها با افزودن ماسه، سنگ آهک و سدیم کربنات به شیشه‌های شکسته و ضایعاتی در شرایط تولید، می‌توان شیشه نو به دست آورد. نکته مهم اینجاست که بر خلاف کاغذ و پلاستیک، کیفیت شیشه بازیافتی کاملا مشابه شیشه‌ای است که از ابتدا توسط مواد خام ساخته می‌شود. هر بطری شیشه‌ای می‌تواند تا 15 بار در چرخه تولید و مصرف جابه‌جا شود.
بازیافت شیشه مزایای بسیاری دارد. با استفاده از شیشه‌های بازیافتی در مصرف مواد خام صرفه‌جویی شده و استخراج مواد خام از معادن به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد. روند بازیافت شیشه ارزان و مقرون‌به‌صرفه است و قیمت مصرفی شیشه را کاهش می‌دهد. با صرفه‌جویی در مصرف انرژی به کمک بازیافت شیشه، از زوایای مختلفی می‌توان به حفظ محیط زیست کمک کرد.
چند نکته مهم درباره دور ریختن شیشه
- سعی کنید تا حد امکان شیشه‌ها را نشکنید. شیشه شکسته هم قابل بازیافت است، اما احتمالا دیگر نمی‌توان از آن به همان حالت قبلی استفاده کرد. معمولا از شیشه‌های شکسته در تولید فایبرگلس یا کاشی استفاده می‌شود. بهتر است شیشه‌ای که دور می‌اندازید تا حد امکان شکل یکپارچه خود را حفظ کند. این مسئله احتمال آسیب ماموران جمع‌آوری زباله را نیز کمتر می‌کند.
- ساختار شیشه‌هایی که برای در و پنجره و آینه‌ها استفاده می‌شود با شیشه‌ای که در ساخت ظروف و لوازم دکوری به کار می‌رود متفاوت است. سعی کنید تا جایی که می‌توانید این دو نوع شیشه را جدا کنید و جداگانه تحویل ماموران بازیافت دهید تا روند بازیافت بهتر و سریع‌تر پیش برود.
- شیشه‌ها را تمیز دور بیاندازید. ظروف شیشه‌ای مواد غذایی مثل انواع نوشیدنی‌ها، مربا، ترشی و… را پیش از دور انداختن بشویید و اجازه دهید خشک شوند. از آنجا که شستشوی مواد بازیافتی پیش از ورود به چرخه اصلی بازیافت هزینه زیادی دارد و آب فراوانی هم مصرف می‌کند، بسیاری از شرکت‌های بازیافت زباله از بازیافت زباله‌های کثیف صرف نظر می‌کنند و آن‌ها را مانند پسماندهای خانگی دور می‌ریزند. اگر می‌خواهید به حفظ محیط زیست کمک کنید، حتما به این نکته دقت کنید.
- شیشه سنگین‌تر از سایر انواع پسماند خشک است و انعطاف‌پذیری ندارد، به همین دلیل جمع کردن شیشه برای بازیافت ممکن است کمی دشوارتر باشد. اما بازیافت شیشه بسیار ارزشمند است، پس صبور باشید.
- اگر می‌خواهید شیشه شکسته را دور بیاندازید، آن را در محفظه دربسته دیگری که می‌خواهید دور بیاندازید بریزید یا در چند لایه کیسه زباله بگذارید تا ناخواسته باعث زخمی شدن و آسیب دیدن پاکبانان نشوید.
پسماند فلزی
قوطی‌های کنسرو، قابلمه‌ها و تابه‌ها و انواع لوازم فلزی آشپزخانه، فویل آلومینیوم، قوطی اسپری، شیرآلات و لوله‌های فلزی، قاب در و پنجره و لوازم مسی، چدنی و آهنی عمده موارد پسماند فلزی در مقیاس شهری و خانگی را تشکیل می‌دهند.
انواع مختلفی از فلزات در مقادیر بسیار زیاد به طور روزانه در فرایندهای صنعتی مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند. از زمان انقلاب صنعتی به بعد، با تولید انبوه محصولات مختلف سرانه مصرف فلزات به شدت افزایش یافت. بیشترین فلز مصرفی را آلومینیوم و پس از آن مس، روی، سرب و نیکل تشکیل می‌دهند.
با توجه به کاربرد بالای فلزات در صنایع بزرگ و به ویژه بخش الکترونیک، استفاده از این مواد اولیه برای حفظ سطح رفاه زندگی انسان‌ها حیاتی است؛ اما نباید فراموش کنیم که منابع تهیه فلزات ممکن است روزی به پایان برسند. همین مسئله است که بازیافت پسماند فلزی را به امری مهم تبدیل می‌کند.
صنایع بزرگ، بسته‌بندی‌ها، خودروها و دوچرخه‌ها، اسباب‌بازی‌ها، لوازم الکترونیک، باتری‌ها، لوازم آرایشی و بهداشتی (به خصوص محصولات خوشبوکننده و ضد عرق)، صنعت غذا و معادن بزرگ‌ترین عامل‌های تولید زباله‌های فلزی هستند. پسماند فلزی و افزایش روزانه آن نیز اثرات مخرب زیادی بر جا می‌گذارد. کاهش منابع طبیعی، گرم شدن کره زمین، کاهش جنگل‌ها و پوشش گیاهی، آلودگی خاک، تخریب زیست‌بوم‌های طبیعی و آلودگی هوا و آب از مهم‌ترین اثرات افزایش پسماند فلزی هستند.
گرچه بازیافت پسماند فلزی خانگی دشوارتر و پر‌هزینه‌تر از بازیافت ضایعات فلزی صنعتی است اما باز هم روند خوبی برای آن وجود دارد. درست مانند زباله‌های شیشه‌ای، زباله‌های فلزی کثیف را هم حتما قبل از دور انداختن بشویید تا قدم موثرتری در بازیافت این مواد برداشته باشید.
پسماند پارچه و منسوجات
لباس‌های کهنه و استفاده شده، پتوها، کیف و کفش، فرش و موکت از انواع پسماند منسوجات هستند. بنا به گفته شورای بازیافت منسوجات آمریکا، هر شهروند آمریکایی به طور میانگین سالانه بیش از 30 کیلوگرم پارچه و منسوجات پارچه‌ای را دور می‌اندازد. همچنین تخمین زده شده که پسماند پارچه‌ای حدود 5 درصد از زباله‌های دفع شده را به خود اختصاص می‌دهد.
صنعت بازیافت منسوجات در آمریکا هر سال نزدیک به دو میلیون تن پسماند پارچه‌ای را بازیافت می‌کند، اما این مقدار فقط 15 درصد زباله تولید شده در سال را در بر می‌گیرد. با توجه به زیرساخت‌های ضعیف بازیافت پارچه در ایران، بهتر است دفعه بعدی که می‌خواستید پتوی قدیمی خود را دور بیاندازید بیشتر فکر کنید!
بهترین گامی که در جهت کاهش پسماند منسوجات بردارید، این است که تا حد امکان از لوازمی که دارید استفاده و از مصرف‌گرایی خودداری کنید. اگر می‌خواهید لوازمی را دور بیاندازید که هنوز قابل استفاده هستند، به جای ریختن آن‌ها در سطل زباله به سراغ مراکز خیریه بروید.
پسماند الکترونیکی
هرگونه وسیله برقی و دیجیتالی که دور ریخته شود، پسماند الکترونیکی به شمار می‌رود. کامپیوتر و لوازم مربوط به آن، موبایل و تلفن، تلویزیون، سیم و کابل و پریز، لوازم خانگی برقی، ساعت، ماشین حساب، چراغ قوه و انواع باتری همگی پسماند الکترونیکی هستند.
چالش چگونگی دفع بهتر وسایل برقی و الکترونیکی دست دوم و ناکارآمد مسئله جدیدی نیست و حداقل به دهه 1970 میلادی برمی‌گردد. اما از آن زمان تغییرات زیادی ایجاد شده است، به ویژه در میزان پسماند الکترونیکی که امروزه تولید می‌شود. پسماندهای الکترونیکی به دلیل مواد شیمیایی سمی که به طور طبیعی هنگام دفن شدن از فلزات استفاده شده در آن خارج می‌شوند، خطرناک هستند.
هنگامی که تصمیم گرفتید لوازم الکترونیکی خود را دور بریزید، روش‌های زیر را در نظر بگیرید:
- اگر محصول مورد نظر هنوز قابل استفاده است، آن را بفروشید یا به افراد دیگر اهدا کنید. حتی اگر خرابی جزئی است بهتر است آن را تعمیر کنید و بفروشید. اگر از وسایل الکترونیکی به مدت طولانی‌تری استفاده شود، میزان پسماند تولید شده کاهش می‌یابد.
- آن‌ها را به شرکت تولید کننده برگردانید. بسیاری از شرکت‌های تولید کننده لوازم الکترونیکی، تکنولوژی قدیمی خود را از مصرف کنندگان می‌گیرند و حتی در برخی موارد آن را خریداری می‌کنند. البته این موضوع در کشور ما به ندرت دیده می‌شود.
- پسماند الکترونیکی بزرگ مثل لوازم خانگی را می‌توانید به خریداران ضایعات و اسقاط کنندگان بفروشید. این افراد اجزای مختلف این لوازم را از هم جدا می‌کنند و هر بخش را جداگانه به شرکت‌های بازیافت می‌فروشند.
- اگر در محل زندگی شما شرکت‌های معتبر بازیافت پسماند الکترونیک وجود دارد، حتما به سراغ آن‌ها بروید.
- در نهایت اگر هیچکدام از موارد گفته شده میسر نبود، پسماند الکترونیک را در کیسه‌ها یا سطل‌های جداگانه به کسانی که پسماند خشک را جمع‌آوری می‌کنند تحویل دهید. دقت کنید که باتری‌ها را جدا کنید زیرا باتری‌ها حاوی مواد شیمیایی سمی هستند و حتی در صورت ضربه و شکستگی نیز می‌توانند خطرآفرین باشند.
پسماند بیمارستانی
آخرین دسته از انواع پسماند خشک، پسماند خشک بیمارستانی است. پسماند پزشکی یا بیمارستانی زیرمجموعه‌ای از زباله‌هایی است که در مراکز بهداشتی درمانی مانند بیمارستان‌ها، مطب پزشکان، کلینیک‌های دندانپزشکی، بانک‌های خون، بیمارستان‌ها یا کلینیک‌های دامپزشکی و همچنین مراکز تحقیقات پزشکی و آزمایشگاه‌ها تولید می‌شود. به طور کلی، پسماند بیمارستانی زباله‌های بهداشتی است که ممکن است توسط خون، مایعات بدن یا سایر مواد بالقوه عفونی آلوده شده باشد و اغلب به عنوان ضایعات پزشکی مشخص شده شناخته می‌شود.
البته تمام انواع پسماندهای بیمارستانی پسماند خشک به حساب نمی‌آیند و روش‌های مختلفی برای دفع آن‌ها وجود دارد. آنچه که بر کسی پوشیده نیست این است که همه انواع زباله‌های بیمارستانی ممکن است آلوده و خطرناک باشند و باید با احتیاط با آن‌ها رفتار کرد.
اگر در منزل دچار مشکل شدید یا از فرد بیماری مراقبت می‌کنید، نکاتی درباره زباله‌های تولید شده وجود دارد که باید بدانید.
- به طور کلی اولین نکته‌ای که باید به آن دقت کنید این است که زباله‌های پزشکی را نباید همراه با بقیه زباله‌های خانگی دور بریزید. حتما کیسه جداگانه‌ای برای این نوع پسماند در نظر بگیرید.
- بانداژ، گاز استریل، دستمال کاغذی، پارچه و… که با زخم یا جراحت و یا ترشحات بدنی فرد بیمار تماس داشته را به هیچ عنوان در خانه یا در معابر عمومی رها نکنید و آن را همراه زباله‌های دیگر دور نیاندازید. همانطور که گفته شد کیسه زباله جداگانه‌ای داشته باشید تا پاکبانان و کارکنان بخش دفع زباله را در معرض خطر قرار ندهید.
- در دور انداختن سوزن‌های پزشکی، سرنگ، چاقوی جراحی و دیگر وسایل پزشکی تیز و برنده دقت زیادی به خرج دهید. این وسایل به راحتی کیسه زباله را پاره می‌کنند و ممکن است باعث آسیب دیدن دیگران شوند. حتما این لوازم را پیش از دور ریختن در پوشش مناسبی قرار دهید و مطمئن شوید به راحتی خارج نمی‌شود. به هیچ عنوان چنین وسایلی را در معابر عمومی رها نکنید.
سخن پایانی
تلاش برای حفظ محیط زیست یک وظیفه عمومی است و ما نیز تلاش می‌کنیم با آگاهی‌رسانی به شهروندان در این راستا گام برداریم. این مطلب راهنمای جامعی است برای هر شهروند مسئولیت‌پذیری که می‌خواهد در بهبود روند دفع و بازیافت پسماند و حفظ محیط زیست نقش مفید داشته باشد. نکات گفته شده را به ذهن بسپارید و به آن‌ها دقت کنید، چرا که رعایت نکردن برخی از این موارد علاوه بر آسیب رساندن به محیط زیست، ممکن است جان کسانی که برای پاکیزگی محیط زندگی ما تلاش می‌کنند را نیز به خطر بیاندازد.