پسماند محصول جانبی فعالیت‌های انسانی است. امروزه یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های محیط زیستی در جهان ساماندهی، مدیریت و دفع مناسب پسماند است. دانش بشری هر روز به دستاوردهای جدیدی دست می‌یابد. دستاوردهایی که می‌توانند باعث بروز مشکلات زیست‌محیطی شوند. پسماندهای مختلف، حاصل استفاده اجتناب‌پذیر و گسترده از مواد شیمیایی و فرآورده‌های صنعتی در زندگی روزمره هستند. انسان انواع مواد را با سختی از طبیعت به دست می‌آورد و به آسانی آن را به پسماند تبدیل می‌کند.
در گذشته‌ها، در یک زیست‌بوم بکر و دست‌نخورده پسماندها به وسیله باکتری‌ها تجزیه می‌شدند و مجددا توسط موجودات و گیاهان مورد استفاده قرار می‌گرفتند. اما امروزه انسان به اندازه‌ای پسماند تولید می‌کند که تجزیه طبیعی آنها در محیط در عمل غیرممکن است. بعضی از انواع پسماندها نیز اصولا در طبیعت غیرقابل‌تجزیه هستند. بنابراین افزایش آنها باعث آلودگی زمین، هوا و آب شده است.
تجربه در سطوح جهانی نشان داده است چنانچه نتوان پسماندها را به طور مناسب مدیریت کرد و این مواد با شیوه‌های علمی و فنی به مواد با خطرات کمتر تبدیل نشوند یا به طور اصولی و به روش مناسب دفع نشوند، منشا خطرات بسیار زیادی خواهند شد. مدیریت پسماند، یکی از محورهای اصلی توسعه پایدار است و هر بی‌توجهی در این زمینه خسارت‌های جبران‌ناپذیری به اکوسیستم طبیعی وارد خواهد کرد.
در کشور ما سالیانه حدود 18 میلیون تن زباله تولید می‌شود که نمایانگر سرانه بالای تولید آن در کشور در مقایسه با میانگین جهانی است. امروزه در کشورهای توسعه‌یافته، نگاه به پسماند نه به عنوان یک تهدید، بلکه به عنوان فرصتی جهت توسعه کشور و تهیه و تولید کالا و انرژی مورد نیاز است. در این مقاله در کنار ارائه تعریفی از پسماند و معرفی انواع، ویژگی‌ها و وضعیت آن در کشور، به فرآیند مدیریت پسماند به عنوان یکی از اصول مهم توسعه پایدار اشاره می‌کنیم.
تعریف و طبقه‌بندی پسماندها
بر اساس تعریف سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD)، پسماند عبارت است از موادی اجتناب‌ناپذیر ناشی از فعالیت‌های انسانی، که در حال حاضر و در آینده نزدیک نیازی به آن نیست و پردازش و یا دفع آن ضروری است.
برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد (UNEP)، نیز آن را این‌گونه تعریف می‌کند: «اشیایی که مالکشان آنها را نمی‌خواهد یا نیازی به آنها ندارد یا از آنها استفاده نمی‌کند و به پردازش و دفع نیاز دارند.»
در ایران بر اساس قانون مدیریت پسماند مصوب سال 1383، به مواد جامد، مایع و گاز (غیر از فاضلاب) گفته می‌شود که به طور مستقیم یا غیرمستقیم حاصل فعالیت انسان بوده و از نظر تولیدکننده زائد است. آنچه باید به آن توجه کنیم این است که این جمله به معنی بی‌ارزش بودن پسماند نیست، چرا که ممکن است این ترکیب در موقعیت دیگری دارای ارزش باشد.
تعریف دیگری نیز از پسماند ارائه شده است: «مواد یا اشیایی که باید دفع شوند یا تمایل به دفع آنها وجود دارد یا تحت قانون نیاز به دفع دارند.»
از لحاظ فیزیکی، پسماند در واقع همان موادی است که در محصولات مفید وجود دارد و تنها تفاوت بین این دو در بی‌ارزش بودن پسماند است. در بسیاری از موارد این بی‌ارزشی ناشی از مخلوط بودن و یا ناشناخته بودن این مواد در پسماند است. جداسازی مواد پسماند می‌تواند یکی از روش‌های افزایش ارزش مواد و پیدا کردن موارد کاربرد برای آنها باشد. به طور کلی رابطه معکوسی بین میزان اختلاط پسماند و ارزش آن وجود دارد.
انواع طبقه‌بندی پسماند
پسماند را می‌توان از چند منظر مختلف دسته‌بندی شود:
- از نظر وضعیت فیزیکی (جامد، مایع، گاز)
- از نظر کاربرد اصلی (بسته‌بندی، مواد غذایی و…)
- از نظر مواد سازنده (شیشه، کاغذ)
- از نظر ویژگی‌های فیزیکی (سوختنی، کمپوست شدنی؛ بازیافتنی).
- از نظر منشا (خانگی، تجاری، کشاورزی، صنعتی)
- از نظر میزان ایمنی (خطرناک، بی‌خطر).
به پسماندهای خانگی و تجاری در مجموع، پسماند شهری گفته می‌شود. حجم پسماند شهری معمولا کمتر از 10% کل جریان پسماند یک کشور است.
انواع گروه‌های پسماند
پسماندها بر اساس قانون کشوری مدیریت پسماند به پنج گروه تقسیم می‌شوند:
پسماندهای عادی
به تمامی پسماندهایی گفته می‌شود که به صورت معمول از فعالیت‌های روزمره انسان‌ها در شهرها، روستاها و خارج از آنها تولید می‌شوند؛ مانند زباله‌های خانگی و نخاله‌های ساختمانی.
پسماندهای پزشکی (بیمارستانی)
پسماندهای عفونی و زیان‌آور ناشی از بیمارستان‌ها، مراکز بهداشتی و درمانی، آزمایشگاه‌های تشخیص طبی و سایر مراکز مشابه همگی در این دسته قرار می‌گیرند. سایر پسماندهای خطرناک بیمارستانی در دسته پسماندهای ویژه قرار می‌گیرند.
پسماندهای ویژه
به تمامی پسماندهایی گفته می‌شود که به دلیل بالا بودن حداقل یکی از موارد خطرناک از قبیل سمی بودن، امکان بیماری‌زایی، قابلیت انفجار یا اشتعال، خورندگی و مشابه آن به مراقبت ویژه نیاز داشته باشند. بخش مشخصی از پسماندهای پزشکی و نیز بخشی از پسماندهای عادی، صنعتی و کشاورزی که نیاز به مدیریت خاص دارند نیز در این دسته قرار می‌گیرند.
پسماندهای کشاورزی
به پسماندهای ناشی از فعالیت‌های تولیدی در بخش کشاورزی گفته می‌شود. عمده این پسماندها را فضولات، لاشه حیوانات (دام، طیور و آبزیان) و محصولات کشاورزی فاسد یا غیرقابل مصرف تشکیل می‌دهند.
پسماندهای صنعتی
به تمامی پسماندهای ناشی از فعالیت‌های صنعتی و معدنی و پسماندهای پالایشگاهی صنایع گاز، نفت، پتروشیمی و نیروگاهی و امثال آن گفته می‌شود، از جمله براده‌ها، سرریزها و لجن‌های صنعتی.
همچنین پسماندها را بر اساس قابلیت اشتعال، تجزیه‌پذیری و ماهیت شیمیایی (آلی و معدنی) نیز تقسیم‌بندی می‌کنند. تمام این تقسیم‌بندی‌ها در مراحل مختلف تفکیک و دفع زباله مورد نیاز هستند و بهتر است به عنوان شهروندان ساده هم با آنها آشنایی داشته باشیم.
پسماندها از لحاظ اقتصادی به دو دسته تقسیم می‌شوند: غیراقتصادی و اقتصادی.
گروه اول شامل آن دسته از کالاهاست که به دلیل آلودگی بیش از حد و وجود هزینه‌های بالای اقتصادی، بازگشت آن به چرخه تولید منطقی نیست. مثلا پاکسازی و بهینه‌سازی یک بانداژ آلوده برای استفاده مجدد، توجیه اقتصادی ندارد و می‌توان از آن به هر صورت از تامین انرژی تا تولید گاز استفاده کرد. اگر این موضوع را در نظر نگیریم، تقریبا تمامی کالاهای مصنوع دست بشر یا مخلوقات پروردگار قابل برگشت به چرخه تولید و استفاده مجدد است.
در کشورهای پیشرفته، تولیدکننده باید شیوه بازیافت و پایگاه و سیستم جمع‌آوری کالای خود را معین کند.
یکی از مسائلی که امروزه مطرح شده است، پسماندهای الکترونیک است. این معادن کوچک فلزات و پلیمرهای گران‌بها به‌سادگی توسط متخصصان و واحدهای بازیافتی قابلیت بازگشت به چرخه تولید را پیدا می‌کنند. پژوهشگران موفق شده‌اند امکان بازیافت پیچیده‌ترین قسمت لوازم الکترونیکی یعنی مدارهای چاپی را نیز فراهم کنند.
وضعیت موجود پسماند در کشور به تفکیک انواع آنها
پسماندهای عادی
در حال حاضر روزانه بیش از 58000 تن پسماند عادی در کشور تولید می‌شود. عدم تفکیک مناسب این نوع پسماند باعث شده سالیانه مقدار قابل توجهی از مواد قابل بازیافت مانند کاغذ، پلاستیک و… در زمین مدفون شوند، و به طور متوسط تنها 20 درصد از پسماندهای عادی در کل کشور بازیافت می‌شود. این آمار در استان‌های مختلف بنا به شرایط اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و زیست‌محیطی متفاوت است.
در کلان‌شهرها حدود 35 درصد پسماندهای عادی را پسماند خشک قابل بازیافت تشکیل می‌دهد اما تنها 9 درصد آن بازیافت می‌شود. این میزان حدودا یک سوم رقم قابل انتظار است و با توجه به صرفه اقتصادی بالای بازیافت، این آمار تاسف‌برانگیز است.
پسماندهای تر نیز حدود 65 درصد کل پسماند کلان‌شهرها را تشکیل می‌دهند، که حدود 60 درصد آن قابل تبدیل به کمپوست (کود طبیعی) یا انرژی است که در حال حاضر حدود 26 از این مقدار بازیافت می‌شود.
چیزی که به نظر می‌رسد تا امروز با توجه به آمار و مستندات موجود در کشورمان اتفاق افتاده، بی‌توجهی به آموزش و فرهنگ‌سازی، اجرا نکردن کامل طرح تفکیک از مبدأ، جمع‌آوری و حمل و نقل بدون رعایت ملاحظات زیست‌محیطی، درصد بازیافت پایین، تولید کود کمپوست نامرغوب و غیرقابل استفاده و در برخی موارد استفاده از پسماندسوزها و در نهایت دفن غیربهداشتی و نامناسب پسماندها در زمین است.
دفن پسماند یکی از رایج‌ترین رویکردها در مدیریت اجرایی پسماندهای عادی در ایران است که امروز با آسیب‌های جدی زیست‌محیطی آن روبه‌رو هستیم. به طور میانگین حدود 69.7 درصد وزنی پسماندها در کلانشهرهای کشور یعنی حدود 10700 تن به صورت روزانه دفن می‌شوند. این پسماندهای دفنی به طور میانگین 6 میلیون تن معادل دی‌اکسیدکربن گازهای گلخانه‌ای منتشر می‌کنند و باعث ورود حدود 1100 مترمکعب شیرابه در روز به خاک می‌شوند.
پسماندهای پزشکی
بر اساس برآوردهای سازمان جهانی بهداشت در صورت تفکیک مناسب، پسماندها شامل 80 درصد زباله های عادی مراکز درمانی، 15 درصد زباله های پاتولوژیکی و عفونی، 1 درصد اجسام تیز و برنده و 3 درصد زباله های شیمیایی و دارویی است و کمتر از 1 درصد آنها هم به مواد رادیواکتیو، کپسول‌های گاز و باطری‌های استفاده شده اختصاص دارد. روزانه حدود 300 تن زباله پزشکی در کشور تولید می‌شود. در اکثر بیمارستان‌های کشور این پسماندها توسط دستگاه‌های بی‌خطرساز به پسماند عادی تبدیل می‌شوند و مسئولیت جمع‌آوری و دفع بهداشتی آنها بر عهده شهرداری‌ها است.
پسماندهای کشاورزی
میزان سالیانه پسماندهای کشاورزی حدود 170 میلیون تن در کشور برآورد می‌شود که به طور عمده شامل فضولات، لاشه و تولیدات فاسد کشاورزی است. پسماندهای سموم سنواتی و کودهای تاریخ مصرف گذشته و ظروف آلوده به آنها در دسته پسماند ویژه به حساب می‌آیند.
پسماند صنعتی و ویژه
متوسط تولید پسماندهای صنعتی جامد، 32 میلیون تن در سال است. بخش عمده‌ای از آنها توسط واحدهای بازیافتی تحت فرآیند و استفاده مجدد قرار می‌گیرند که عمدتا مشکلات موجود، مربوط به عدم مدیریت زیست‌محیطی قابل قبول بر اساس معیارها در برخی از این واحدها است. میزان تولید پسماندهای ویژه در حدود 8 میلیون تن در سال برآورد می‌شود.
پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی
یکی از مهم‌ترین مسائلی که در دو دهه اخیر در خصوص توسعه صنایع الکترونیکی مطرح شده، پسماندهای حاصل از این صنایع است که به رغم داشتن مواد باارزش برای بازیافت، دارای مواد فوق‌العاده خطرناکی هستند که در صورت کنترل نشدن، موجب آسیب به انسان و محیط زیست می‌شوند. اهمیت پسماندهای الکترونیکی با وجود فلزات سنگین مانند نیکل، کادمیم، سرب و فلزات ارزشمند و قابل بازیافت مانند طلا، نقره، آلومینیم، آهن و مس در آنها چند برابر می‌شود. میزان تولید این ضایعات در سال گذشته بیش از 130هزار تن تخمین زده شده است.
مدیریت پسماند
در طول تاریخ رابطه انسان با محیط زیست تغییرات شگفت‌انگیزی به خود دیده است. این رفتار طی قرون متمادی اشکال متفاوتی به خود گرفته و روز به روز گسترده‌تر و پیچیده‌تر شده است.
انسان‌ها از آغاز زندگی یکجانشینی، همواره زباله ها را به طریقی از محیط زندگی خود دور می‌کردند. در گذشته به دلیل پایین بودن جمعیت از یک سو و کمیت و کیفیت زباله‌ها از سوی دیگر، دفع زباله‌ها مشکلات کمتری را به وجود می‌آورد و بسیاری از مواد زائد هم به نوعی بازیافت یا در اطراف سکونتگاه‌های انسانی دفع می‌شدند.
با افزایش جمعیت و رشد و گسترش شهرنشینی، تغییر الگوی مصرف و استفاده وسیع از موادی که به آسانی تجزیه نمی‌شوند، عوارض دفع غیربهداشتی و بازیافت مواد زائد آشکار شد و از آنجا بود که مدیریت این مواد به صورت منسجم توسط سازمانی مشخص در شهرهای جهان آغاز شد.
مدیریت پسماند مسئله‌ای است که به دنبال پیشرفت زندگی اجتماعی انسان‌ها و افزایش تعاملاتشان با محیط زیست شکل گرفت. محیط زیست مجموعه‌ای بسیار بزرگ و پیچیده از عوامل گوناگون است که بر اثر روند و تکامل تدریجی موجودات زنده و اجزای سازنده سطح زمین به وجود آمده است. بنابراین در فعالیت‌های انسان تاثیر می‌گذارد و از آن تاثیر می‌گیرد.
اما مدیریت پسماند چیست؟
مدیریت پسماند عبارت است از برنامه‌ریزی، سازماندهی، مراقبت و اجرای عملیات مربوط به تولید، جمع‌آوری، ذخیره‌سازی، حمل‌ونقل، بازیافت، پردازش و دفع زباله ها و همچنین آموزش و اطلاع‌رسانی در این زمینه.
این سیستم شامل عناصری است که زنجیروار به یکدیگر متصل‌اند. در واقع برای مدیریت اصولی هر نوع پسماندی نیاز است تا کلیه فرآیندها بر اساس نمودار زیر صورت گیرد، اما با توجه به خصوصیات و شرایط، تغییرات کوچکی در این مدل بر اساس نوع آنها لازم است.
البته لازم به ذکر است که برای مدیریت زباله های صنعتی، پزشکی و ویژه به دلیل ماهیت و خصوصیات خطرناک برخی از انواع آنها، نیاز است تا یک بخش به نام بی‌خطرسازی در مرحله انتقال و پردازش به مدل اضافه شود.
به منظور انجام هر یک از اقدامات زیر در مدیریت پسماند لازم است ویژگی‌های هر نوع پسماند را به خوبی بشناسیم:
- امکان کاهش تولید
- تعیین میزان تولید
- خطرناک بودن
- امکان دفن بهداشتی
- تخمین میزان شیرابه
- امکان سوزاندن در کوره
- برآورد کیفیت گازهای خروجی از دودکش
- تخمین کیفیت خاکستر باقیمانده از احتراق
- تخمین میزان سوخت اضافی لازم برای سوختن پسماند
- امکان کمپوست کردن پسماند
اجزای اصلی یک سیستم مدیریت پسماند امروزی را به طور کلی بخش‌های تولید، جمع‌آوری، تفکیک، پردازش و بازیافت تشکیل می‌دهند.
تولید
شامل فعالیت‌هایی است که در آن مواد بی‌ارزش یا باید دور ریخته شوند و یا برای دفع، جمع‌آوری گردند.
جمع‌آوری
جمع‌آوری نه تنها شامل برداشت پسماند و مواد قابل بازیافت است، بلکه حمل مواد به محلی که در آنجا محتویات وسایل نقلیه جمع‌آوری تخلیه می‌شوند را نیز در بر می‌گیرد.
بازیافت
بازیافت فرآیندی است که در آن برخی از مواد دور ریز و استفاده شده به همان ماده یا مواد دیگر تبدیل می‌شوند؛ به طوری که قابلیت استفاده‌ی مجدد داشته باشند. بازیافت زباله‌ها با روش صحیح، اهمیت زیادی در حفظ محیط زیست و موجودات زنده دارد. زباله هایی مانند بطری پلاستیکی، کاغذ، پلاستیک و موادی مانند فولاد و زباله‌های الکتریکی قابلیت بازیافت شدن دارند.
بازیافت به دلیل کمک به کاهش آلودگی آب، خاک و هوا، جلوگیری از تخریب تنوع زیستی، حفظ منابع طبیعی، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و سایر گازهای مضر برای سلامت انسان، کاهش میزان زباله‌ها، ایجاد فضای بیشتر در زباله‌دان‌ها برای دفع زباله‌های غیر قابل بازیافت و… اهمیت زیادی دارد. بنابراین نباید از انجام آن غافل شد.
بازیافت زباله منجر به کاهش آلودگی محیط زیست می‌شود. بازیافت پسماندهای صنعتی مانند پلاستیک، قوطی‌های فلزی و مواد شیمیایی، که محیط زیست را آلوده می‌کنند، راهکار خوبی برای کاهش قابل توجه آلودگی است؛ چون این مواد به جای دور ریز شدن، مورد استفاده‌ی دوباره قرار می‌گیرند.
دفع
آخرین قسمت از وظایف سیستم مدیریت پسماند، دفع است. امروزه سرنوشت نهایی پسماند، دفن بهداشتی در زمین است. دفن بهداشتی مدرن، تلنبار کردن نیست، بلکه شامل استفاده از روش‌های مهندسی دفع در زمین بدون ایجاد مزاحمت یا خطر بهداشتی و سلامت عمومی مثل تکثیر موش‌ها و حشرات و آلودگی آب‌های زیرزمینی می‌باشد. گزارش پیامدهای زیست‌محیطی به منظور اطمینان از بهداشت عمومی، زیبایی‌شناختی و استفاده آتی از زمین برای کلیه مکان‌های دفن جدید الزامی است. همچنین نوع ماشین‌آلات و دستگاه‌های موردنیاز باید با بافت خاک و روش دفن انتخاب شده، متناسب باشد. از ماشین‌آلات مورد استفاده در مراکز دفن می‌توان به بولدوزر، انتقال‌دهنده خاک، گویدر، جرثقیل و پرس‌کن خاک اشاره کرد.
سیر تاریخی مدیریت پسماند در ایران و جهان
در جهان
- دهه 1930 : شروع دفن بهداشتی
- دهه 1960: تصویب قوانین و ضوابط
- دهه 1980: معرفی پردازش و بازیافت
- دهه 1990: جلوگیری از تولید (پایان قرن دورریزی و تولید پاک‌تر)
در ایران
- دهه 1290 : تاسیس اولین شهرداری
- دهه 1360 : تاسیس سازمان‌های بازیافت و توجه به مدیریت پسماند در شهرهای بزرک
- دهه 1370 : توجه به بازیافت در شهرهای بزرگ
- سال 1383 : تصویب قانون پسماندها
- سال 1384 : تصویب و ابلاغ آئین‌نامه اجرایی قانون پسماندها
مدیریت پسماند در ایران و چالش‌های آن
جمع‌آوری، دفع، بازیافت و مدیریت پسماندها در ایران با توجه به نوع و کیفیت آن با سایر کشورهای جهان تفاوت دارد، به طوری که حتی ترکیب تولید زباله در ایران با سایر کشورهای اروپایی متفاوت است. در ایران حدود 70% پسماندهای تولیدی تر و 30% آنها خشک است در حالی که در اروپا این نسبت عکس است.
در حال حاضر مدیریت پسماند شهری در ایران، از مسائل اصلی شهرداری‌های سراسر کشور محسوب می‌شود و هزینه چشمگیری را بر مدیریت شهری تحمیل می‌کند. موقعیت‌های متفاوت و تنوع شرایط جغرافیایی در کشور، شهرداری‌ها را دچار مسائل و مشکلات گوناگونی در خصوص دفع پسماند کرده است. پسماند خانگی همواره مساله‌ای پیچیده در مدیریت شهرها بوده است. به علت دامنه گسترده مواد موجود در آن و اختلاط کامل این مواد، مشکلات متعددی در مدیریت آنها بروز می‌کند. زباله های صنعتی معمولا یکنواخت‌تر و در مقادیر بالاتر تولید می‌شود.
بازیافت پسماندها منوط به تفکیک انواع زباله قابل بازیافت از سایر زباله‌ها است. این تفکیک می‌تواند توسط دوره‌گردهایی که روزانه مشغول جمع‌آوری زباله هستند صورت گیرد و یا در کارگاه‌های بازیافت. اما راه کم‌هزینه‌تر تفکیک زباله‌ها، تفکیک از مبدا و توسط مردم است. در صورتی که این امر به طور گسترده عملی شود نه تنها هزینه فرآیند بازیافت به شدت کاهش می‌یابد بلکه میزان زباله‌های بازیافت شده نیز به طرز قابل توجهی بالا می‌رود. یکی از اهداف اصلی در مدیریت پسماند و فعالیت‌های مربوط به این کار، ارائه خدمت به مردم و رفع یکی از نیازهای اساسی آنها است. از این رو مردم به عنوان یکی از ذینفعان مدیریت پسماند باید در این کار مشارکت داشته باشند.
مدیریت پسماند، انتظام‌دهنده مراحل تولید، ذخیره‌سازی، انتقال، بازیافت و دفع زباله است که در آن اصول و اقدامات بهینه به سبب رعایت ملاحظات بهداشتی، اقتصادی، اجتماعی، مهندسی، زیست‌محیطی و زیبایی‌شناختی به همراه روش‌های اداری، مالی، قانونی و برنامه‌ریزی به کار گرفته می‌شود.
در کشورهای پیشرفته، مدیریت پسماند بر اساس مفهوم توسعه پایدار بر پایه کاهش تولید، بازیافت و استفاده مجدد شکل گرفته است که اجتناب و کاهش تولید زباله از مبدأ دارای بیشترین اثر بر سیستم مدیریت پسماند و منافع اقتصادی است. کاهش پسماند عبارتست از مجموعه‌ای از تکنیک‌ها، فرآیندها و یا فعالیت‌هایی که بصورت سیستماتیک باعث پیشگیری، حذف و یا کاهش میزان زباله در منبع تولید می‌شود. استفاده مجدد از آن و بازگشت به چرخه مصرف نیز در اولویت بعدی قرار دارد.
بازیافت حداکثری مواد قابل بازیافت و تولید انرژی در رده‌های بعدی قرار داشته و در نهایت، حلقه آخر در زنجیره مدیریت پسماند شهری، کاهش دفن زباله هاست که از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. مدیریت پسماند در کشورهای در حال توسعه علاوه بر نقش مؤثر آن در چرخه اقتصادی، به عنوان یکی از معرف‌های مهم توسعه، در سطح کلان مطرح است.
در حال حاضر در کشور ما، مدیریت پسماند با چالش‌هایی مواجه است که در ذیل به برخی از مهم‌ترین آنها اشاره می‌شود:
- اصلاح نکردن الگوی مصرف و کاهش تولید پسماند
- اجرا نکردن صحیح تفکیک پسماندها از مبدأ
- مکانیزه نکردن سیستم جمع‌آوری و نقل و انتقال
- نبود حمایت مالی و قانونی دولت از مدیریت‌های اجرایی پسماند با توجه به هزینه‌های بالای مدیریت پسماند
- حمایت نکردن از واحدهای بازیافت‌کننده
- وجود نداشتن آمار اطلاعاتی دقیق و جامع
- عدم وجود ظرفیت فنی و سرمایه کافی در کشور برای مدیریت زیست‌محیطی پسماندهای صنعتی و ویژه
- مشکلات زیست‌محیطی مراکز فعال امحای پسماندها در کشور
- تدوین نکردن ضوابط و روش‌های مدیریت اجرایی پسماند خانگی
- نرخ مشارکت پایین مردم در طرح‌های تفکیک زباله از مبدأ
- اجرا نکردن ضوابط مدیریت پسماندهای کشاورزی
- وجود نداشتن نیروی متخصص و دانش فنی کافی برای مدیریت زباله های عادی در شهرداری‌ها و دهیاری‌ها
- مدیریت نکردن پسماندهای صنعتی در کشور (با وجود حجم بالا و مخاطرات آنها)
- عدم تعامل سازمان‌های مسئول
سخن پایانی
پسماند بخشی از چرخه طبیعت است؛ اما امروزه به تناسب رشد جمعیت جهان و پیشرفت علم و فناوری، حجم تولید شده آن توسط انسان به شدت افزایش داشته و با انواعی از آلودگی‌های شیمیایی و میکروبی خطرناک برای محیط زیست همراه است. به همین دلیل مدیریت آن، یک امر ضروری در توسعه پایدار کشورها محسوب می‌شود که نخست به دنبال کاهش تولید و سپس تبدیل و بازیافت آن باشند تا دفن این مواد را به حداقل برساند. کشور ما علیرغم سابقه تصویب قانون مدیریت پسماند، همچنان با چالش‌های بسیاری در این حوزه روبرو است که نیازمند همکاری دستگاه‌های مرتبط و مشارکت‌های مردمی است.